🧪 KAN GAZININ DEĞERLENDİRİLMESİ

📌 Günlük Asit Üretimi ve Kaynakları

Erişkin bireyler, her gün çeşitli kaynaklardan yüksek miktarda asit üretir. Bu asitlerin vücutta birikmesi ölümcül asidoza yol açabileceği için etkili bir şekilde atılmalı, metabolize edilmeli ya da tamponlanmalıdır.

Ana asit kaynakları:

1. Karbonik asit (H₂CO₃):

   • Her gün yaklaşık 15.000 mmol CO₂ oluşur.

   • Su ile birleşerek karbonik asit oluşturur.

   • Akciğerlerden solunum yoluyla atılır.

2. Organik asitler (laktik asit, sitrik asit):

   • Metabolik yollarla oluşur.

   • Glikoz, CO₂ ve suya metabolize edilir.

   • Genellikle dengede kalır.

3. İnorganik (uçucu olmayan) asitler:

   • Günde 50–100 mEq üretilir.

   • Genelde kükürtlü aminoasitlerden kaynaklanır (örneğin sülfürik asit).

🫁 Asit-Baz Dengesinin Korunması

Asit-baz dengesi 3 ana yolla sağlanır:

Böbrekler nasıl asit atar?

• Titratlanabilir asitler: Fosfat (H₂PO₄⁻), ürat, kreatinin

• Amonyum üretimi (NH₄⁺): Glutamin metabolizmasından elde edilir

• Asit yükü arttığında NH₄⁺ üretimi artar

🧮 Asit-Baz Durumunun Değerlendirilmesi

HCO₃⁻ ve CO₂ ilişkisi:

Bikarbonat-karbonik asit tampon sistemi üzerinden değerlendirilir:

pH = 6.10 + log([HCO₃⁻] ÷ [0.03 × PCO₂])

• pH: Hidrojen iyon konsantrasyonunun negatif logaritması

• 0.03: CO₂’nin kan plazmasındaki çözünürlük katsayısı

• PCO₂: Karbondioksitin parsiyel basıncı (mmHg)

• HCO₃⁻: Bikarbonat düzeyi (mEq/L)

➡ Venöz total CO₂ değeri genellikle arteriyel HCO₃⁻’ten ~3 mEq/L daha yüksek çıkar.

📊 Arteriyel ve Venöz Kan Gazında pH, HCO₃⁻, PCO₂ Normal Değerleri

🔍 Not: Venöz ölçümler, arteriyel değerlerle karşılaştırmalı olarak yorumlanmalı; özellikle izlemde kullanılıyorsa, dönemsel arteriyel örneklerle kontrol önerilir.

⚖️ Asit-Baz Bozuklukları: Tanımlar ve Vücut Tepkileri

🔹 Temel Tanımlar

🔄 Kompansatuar Yanıtlar (Vücudun Telafi Mekanizmaları)

1. Metabolik Bozukluklara Solunumsal Yanıt

• Metabolik asidozda: Solunum hızlanır → PCO₂ düşer
  📌 Her 1 mEq/L HCO₃ düşüşüne karşı PCO₂ yaklaşık 1.2 mmHg azalır
  📌 Winters Formülü:
  Beklenen PCO₂ = 1.5 × HCO₃ + 8 ± 2

• Metabolik alkalozda: Solunum yavaşlar → PCO₂ artar
  📌 Her 1 mEq/L HCO₃ artışına karşı PCO₂ yaklaşık 0.7 mmHg artar
  📌 Basit formül: PCO₂ = HCO₃ + 10

2. Respiratuvar Bozukluklara Renal Yanıt

• Akut respiratuvar asidoz:

  • Her 10 mmHg PCO₂ artışına karşı HCO₃ yaklaşık 1 mEq/L artar

• Kronik respiratuvar asidoz:

  • Aynı durumda HCO₃ yaklaşık 4–5 mEq/L artar (böbrek telafisi devreye girer)

• Akut respiratuvar alkaloz:

  • Her 10 mmHg PCO₂ düşüşüne karşı HCO₃ yaklaşık 2 mEq/L azalır

• Kronik respiratuvar alkaloz:

  • HCO₃ yaklaşık 4–5 mEq/L azalır (böbrekler HCO₃ atılımını artırır)

📌 Not: Renal kompansasyon 3–5 gün sürebilir.

🧮 Asit-Baz Bozukluğunun Analizi için 3 Ana Değişken

1. pH

2. Serum HCO₃⁻

3. Arteriyel PCO₂
   👉 Bunlardan ikisi ölçülerek üçüncüsü hesaplanabilir (Henderson-Hasselbalch denklemiyle)

📊 Örnek: Karma Bozukluk Şüphesi

• Şiddetli kusma → Metabolik alkaloz beklenir

• Ancak aynı hasta hipovolemiye bağlı laktik asidoz geliştirirse:

  • HCO₃ düşebilir ve pH < 7.35 olabilir

  • Bu durumda karma bozukluk söz konusudur

🔎 Ek Değerlendirme: Anion Gap (AG)

Anion Gap (AG) = Na⁺ – (Cl⁻ + HCO₃⁻)

• Yüksek AG: Laktik asit, ketoasidoz, toksinler (örneğin metanol)

• Normal AG: Diyare, renal tübüler asidoz gibi durumlar

• Delta AG / Delta HCO₃ oranı**: Karma bozuklukları ayırt etmekte yardımcı olur

🧪 ASİT BAZ BOZUKLUKLARINDA TANIYA 4 ADIMLI YAKLAŞIM

Asit-baz bozuklukları dört ana grupta incelenir:

• ✅ Metabolik asidoz

• ✅ Metabolik alkaloz

• ✅ Respiratuvar (solunumsal) asidoz

• ✅ Respiratuvar alkaloz

Solunumsal bozukluklar akut ve kronik olarak da sınıflanabilir çünkü böbreklerin telafi süreci 3-5 gün alır.

🔍 Adım 1: Temel Bozukluğu Belirle

📌 Not: Eğer pH normal ama HCO₃ ve PCO₂ değişmişse karma bozukluk düşünülmelidir.

🔍 Adım 2: Kompansasyonu Değerlendir

Kompansasyon beklenen düzeyde değilse, karma asit-baz bozukluğu söz konusudur.

• Metabolik Asidoza yanıtta PCO2 = 1,5 x serum HCO3 + 8 ± 2 olmalı.

• Metabolik Alkaloza yanıtta PCO2 = HCO3 + 10 olmalı.

• Respiratuvar Asidoza yanıtta PCO2'deki her 10 mmHg artış için HCO3 konsantrasyonunu 1 mEq/L artmalı.

• Respiratuvar Alkaloza yanıtta:PCO2'deki her 10 mmHg düşüş için serum HCO3 konsantrasyonunu 2 mEq/L azalmalı.

🔍 Adım 3: Aniyon Gap Hesapla

AG = Na⁺ – (Cl⁻ + HCO₃⁻)

Anyon açığının normal değeri 8-12 arasında olmalıdır. Daha yüksek çıkarsa anyon açığı artmıştır.

🔍 1. Yüksek Anyon Açıklı Metabolik Asidoz

"Anyon açığı >12" → Kanda fazla miktarda ölçülemeyen asit vardır.

Başlıca Nedenleri (Kısaltma: "MUDPILES"):

🧠 Bu tür asidozlarda ölçülemeyen asitler birikmiştir.

🔍 2. Normal Anyon Açıklı Metabolik Asidoz

"Anyon açığı normal (8–12)" ama yine de HCO₃⁻ düşük.

Başlıca Nedenleri (Kısaltma: "HARDASS"):

📌 Bu durumlarda genellikle HCO₃⁻ kaybı veya klor artışı olur, ama anormal bir asit birikimi yoktur.

🧠 Özet:

🔍 Adım 4: Klinik Nedeni Belirle

Tanımlanan asit-baz bozukluğuna neden olan hastalıklar (örneğin: kusma, ishal, sepsis, KOAH, ilaç kullanımı) mutlaka araştırılmalı ve tedavi edilmelidir.

KAYNAK

Çeşitli tıp kaynakları ve texbooklardan yararlanılmıştır. Derlediğimiz bilgileri ve tablolarımızı kaynak belirtmek kaydıyla istediğiniz şekilde kullanabilirsiniz.

Fedakar hekimlerimize ithafen... :)